50 Note RBI New Update भारतीय रिझर्व बँक (आरबीआय) ने आज एक महत्त्वपूर्ण घोषणा केली आहे की, लवकरच बाजारात नवीन ५० रुपयांच्या नोटा जारी केल्या जाणार आहेत. या नवीन नोटांवर आरबीआयचे नवनियुक्त गव्हर्नर संजय मल्होत्रा यांचे हस्ताक्षर असणार आहेत. हा बदल डिसेंबर २०२४ मध्ये शक्तिकांत दास यांच्या सेवानिवृत्तीनंतर मल्होत्रा यांच्या गव्हर्नर पदावरील नियुक्तीचा परिणाम आहे.
नवीन ५० रुपयांच्या नोटेचे वैशिष्ट्ये
आरबीआयच्या अधिकृत घोषणेनुसार, नवीन ५० रुपयांची नोट महात्मा गांधी मालिकेतील असून, तिचा आकार ६६ मिमी × १३५ मिमी इतका असेल. नोटेचा रंग फ्लोरोसेंट निळा राहील, जो सध्याच्या चलनातील ५० रुपयांच्या नोटेप्रमाणेच असेल. नोटेच्या पुढील बाजूस महात्मा गांधींचा फोटो असेल, तर मागील बाजूस हम्पीचे चित्र असेल. सुरक्षितता वैशिष्ट्ये आणि इतर डिझाइन घटक सध्याच्या ५० रुपयांच्या नोटेसारखेच राहतील, फक्त गव्हर्नरचे हस्ताक्षर बदलण्यात येणार आहेत.
केंद्रीय बँकेने स्पष्ट केले आहे की, जुन्या ५० रुपयांच्या नोटा, ज्यांवर माजी गव्हर्नर शक्तिकांत दास यांचे हस्ताक्षर आहेत, त्या अजूनही कायदेशीर चलन म्हणून वैध राहतील. नागरिकांनी घाबरून न जाता, दोन्ही प्रकारच्या नोटा सामान्य आर्थिक व्यवहारांसाठी वापरू शकतील.
भारतीय रिझर्व बँकेच्या अधिकृत वेबसाइटवर माहिती
आरबीआयने त्यांच्या अधिकृत वेबसाइटवर नवीन ५० रुपयांच्या नोटेबद्दल सविस्तर माहिती प्रसिद्ध केली आहे. या माहितीमध्ये नोटेचे वैशिष्ट्ये, सुरक्षा वैशिष्ट्ये आणि नोटेच्या प्रामाणिकतेची पडताळणी करण्याची पद्धत यांचा समावेश आहे. आरबीआयने नागरिकांना नवीन नोटांचे वैशिष्ट्ये समजून घेण्यासाठी आणि बनावट नोटांपासून सावध राहण्यासाठी प्रोत्साहित केले आहे.
एक वरिष्ठ आरबीआय अधिकारी म्हणाले, “नवीन ५० रुपयांची नोट सध्याच्या नोटेच्या डिझाइनवर आधारित आहे, त्यामुळे नागरिकांना ती सहज ओळखता येईल. फक्त गव्हर्नरचे हस्ताक्षर बदलण्यात आले आहेत. सर्व सुरक्षा वैशिष्ट्ये कायम ठेवण्यात आली आहेत, जेणेकरून नागरिकांना नोटांच्या प्रामाणिकतेबद्दल विश्वास राहील.”
नव्या नोटा कधी चलनात येणार?
आरबीआय सूत्रांनुसार, नवीन ५० रुपयांच्या नोटा पुढील काही आठवड्यांत टप्प्याटप्प्याने बाजारात आणल्या जातील. सुरुवातीला मोठ्या शहरांमध्ये आणि नंतर हळूहळू देशभरातील लहान शहरे आणि ग्रामीण भागांमध्ये या नोटा उपलब्ध होतील. बँका आणि वित्तीय संस्थांना या नवीन नोटांची वैशिष्ट्ये आणि सुरक्षा खुणा यांबद्दल प्रशिक्षण दिले जात आहे.
अर्थतज्ज्ञांच्या मते, या बदलाचा सामान्य व्यवहारांवर कोणताही प्रतिकूल परिणाम होणार नाही. नागरिकांनी आपली सध्याची ५० रुपयांची नोट बदलण्याची गरज नाही, कारण जुन्या नोटा अजूनही कायदेशीर चलन म्हणून वैध राहतील.
संजय मल्होत्रा यांचा परिचय
संजय मल्होत्रा हे डिसेंबर २०२४ पासून भारतीय रिझर्व बँकेचे २६वे गव्हर्नर आहेत. आरबीआयच्या गव्हर्नर पदावर नियुक्त होण्यापूर्वी, मल्होत्रा भारतीय वित्तीय सेवा विभागाचे सचिव म्हणून कार्यरत होते. त्यांनी नोव्हेंबर २०२० मध्ये राष्ट्रीय सुरक्षा अध्यक्ष आणि व्यवस्थापकीय संचालक म्हणूनही काम केले आहे. याशिवाय, काही काळ त्यांनी ऊर्जा मंत्रालयात अतिरिक्त सचिव म्हणूनही महत्त्वपूर्ण जबाबदारी पार पाडली.
मल्होत्रा यांचा जन्म २८ सप्टेंबर १९६० रोजी झाला असून, त्यांनी दिल्ली विद्यापीठातून अर्थशास्त्रात पदवी घेतली आहे. त्यानंतर त्यांनी भारतीय प्रशासनिक सेवेत (आयएएस) प्रवेश केला आणि वेगवेगळ्या महत्त्वपूर्ण पदांवर काम केले. शक्तिकांत दास यांच्या मार्गदर्शनाखाली, मल्होत्रा यांनी वित्तीय क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण सुधारणा आणण्यात मोलाचे योगदान दिले.
२०२२ मध्ये, केंद्र सरकारने मल्होत्रा यांना आरबीआयच्या गव्हर्नर पदासाठी नामांकित केले होते. त्यांची निवड त्यांच्या वित्तीय क्षेत्रातील अनुभवावर, प्रशासकीय कौशल्यावर आणि भारतीय अर्थव्यवस्थेचे समग्र आकलन असल्यामुळे झाली. मल्होत्रा यांच्या नेतृत्वाखाली, आरबीआयने अनेक महत्त्वपूर्ण वित्तीय धोरणात्मक निर्णय घेतले आहेत.
चलनी नोटांवर गव्हर्नरच्या हस्ताक्षराचे महत्त्व
भारतात, चलनी नोटांवर आरबीआयच्या गव्हर्नरची स्वाक्षरी असणे ही एक परंपरा आहे. या हस्ताक्षराचा अर्थ असा आहे की नोटेची जबाबदारी आणि हमी आरबीआय घेत आहे. जेव्हा नवीन गव्हर्नरची नियुक्ती होते, तेव्हा त्यांच्या हस्ताक्षरासह नवीन नोटा जारी करण्याची प्रक्रिया सुरू होते. हा बदल केवळ औपचारिक असतो आणि सामान्य नागरिकांसाठी कोणताही त्रास होत नाही.
अर्थतज्ज्ञ आणि बँक अधिकाऱ्यांच्या मते, गव्हर्नरच्या हस्ताक्षरांतील बदलामुळे नोटांच्या वैधतेवर कोणताही परिणाम होत नाही. जुन्या हस्ताक्षरांसह नोटा आणि नवीन हस्ताक्षरांसह नोटा दोन्ही कायदेशीरपणे वैध आहेत आणि दैनंदिन व्यवहारांसाठी वापरल्या जाऊ शकतात.
सामान्य नागरिकांसाठी मार्गदर्शक सूचना
आरबीआयने सामान्य नागरिकांसाठी काही मार्गदर्शक सूचना जारी केल्या आहेत:
१. जुन्या ५० रुपयांच्या नोटा (शक्तिकांत दास यांच्या हस्ताक्षरांसह) अजूनही कायदेशीर चलन म्हणून वैध आहेत. २. नागरिकांनी जुन्या नोटा बदलण्यासाठी बँकांमध्ये गर्दी करू नये. ३. नवीन नोटा हळूहळू चलनात येतील, त्यामुळे त्यासाठी घाई करण्याची गरज नाही. ४. कोणीही बेकायदेशीरपणे नोटा बदलण्यासाठी अधिक शुल्क मागत असेल तर, त्याबद्दल संबंधित अधिकाऱ्यांना माहिती द्यावी. ५. नोटांच्या प्रामाणिकतेबद्दल शंका असल्यास, आरबीआयच्या अधिकृत वेबसाइटवर दिलेल्या मार्गदर्शक सूचनांचे पालन करावे.
आरबीआय सूत्रांनुसार, भविष्यात इतर मूल्यवर्गांच्या नोटांवरही मल्होत्रा यांचे हस्ताक्षर असलेल्या नोटा जारी केल्या जातील. हे बदल क्रमशः केले जातील, जेणेकरून सामान्य नागरिकांना कोणताही त्रास होणार नाही. आरबीआयने जनतेला आश्वासित केले आहे की, नोटा छापण्याच्या प्रक्रियेत सर्व सुरक्षा प्रोटोकॉलचे कटाक्षाने पालन केले जात आहे.
नोटा छापण्याच्या प्रक्रियेत सहभागी असलेल्या एका अधिकाऱ्याने नाव न छापण्याच्या अटीवर सांगितले, “आम्ही सर्वात आधी ५० रुपयांच्या नोटांवर संजय मल्होत्रा यांच्या हस्ताक्षरांचा बदल करत आहोत, आणि नंतर इतर मूल्यवर्गातील नोटांवरही हे बदल केले जातील. हा एक नियमित प्रक्रिया आहे जी नवीन गव्हर्नरच्या नियुक्तीनंतर केली जाते.”
भारतीय रिझर्व बँकेकडून ५० रुपयांच्या नवीन नोटांची घोषणा ही एक नियमित प्रक्रिया आहे जी नवीन गव्हर्नरच्या नियुक्तीनंतर केली जाते. नागरिकांनी या बदलाबद्दल घाबरून न जाता, सामान्य आर्थिक व्यवहार सुरू ठेवावेत.
जुन्या नोटा अजूनही कायदेशीर चलन म्हणून वैध आहेत आणि दैनंदिन व्यवहारांसाठी वापरल्या जाऊ शकतात. नवीन नोटा हळूहळू चलनात येतील, आणि सामान्य नागरिकांना त्यांच्या वैशिष्ट्यांबद्दल माहिती देण्यासाठी आरबीआयकडून प्रयत्न केले जात आहेत.