Immediate crop insurance २० मार्च २०२५: धाराशिव (पूर्वीचे उस्मानाबाद) जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांसाठी दिलासादायक बातमी आली आहे. अतिवृष्टी आणि गारपीटमुळे शेतीला झालेल्या नुकसानीनंतर शासनाने जिल्ह्यातील ३६ महसूल मंडळांमधील शेतकऱ्यांना पीक विमा मंजूर केला आहे. विशेष म्हणजे यात काढणीपूर्व पीक विम्याच्या २५ टक्के रकमेचे तात्काळ वितरण करण्यास मान्यता देण्यात आली आहे.
पावसाचा फटका आणि शेतकऱ्यांचे नुकसान
गेल्या काही महिन्यांत धाराशिव जिल्ह्यात झालेल्या अवकाळी पावसाने शेतकऱ्यांचे मोठे नुकसान झाले आहे. विशेषतः गारपिटीमुळे अनेक पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले असून, काही भागांत तर उत्पादनात ५० टक्क्यांपेक्षा जास्त घट होण्याची शक्यता शेतकऱ्यांनी व्यक्त केली आहे. याचा शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नावर विपरीत परिणाम होणार असून, त्यांचे जीवनमान धोक्यात आले आहे.
“आमच्या भागात गारपिटीने सोयाबीन आणि कापूस पिकांचे प्रचंड नुकसान झाले आहे. काही ठिकाणी तर संपूर्ण पीक वाया गेले आहे,” असे धाराशिव जिल्ह्यातील तुलजापूर तालुक्यातील एका शेतकऱ्याने सांगितले. “आम्ही या वर्षी पिकासाठी घेतलेले कर्ज फेडणे आता कठीण होणार आहे,” असेही त्यांनी भावनिक होऊन सांगितले.
नुकसानीचे सर्वेक्षण
शेतकऱ्यांच्या नुकसानीचे अचूक मूल्यांकन करण्यासाठी जिल्हा प्रशासनाने विशेष पथके नियुक्त केली होती. या पथकांनी प्रत्येक महसूल मंडळातील परिस्थितीचा अभ्यास करून अहवाल सादर केला. परिमाणवाचक सर्वेक्षण (क्वांटिटेटिव्ह असेसमेंट) करण्याबाबत जिल्हाधिकारी कार्यालयाला विशेष सूचना देण्यात आल्या होत्या, जेणेकरून प्रत्येक शेतकऱ्याला त्याच्या नुकसानीच्या प्रमाणात योग्य मदत मिळेल.
“आम्ही प्रत्येक गावातील परिस्थितीचा बारकाईने अभ्यास केला आहे. ड्रोनच्या माध्यमातून छायाचित्रेही घेतली आहेत, जेणेकरून नुकसानीचे अचूक मूल्यांकन करता येईल,” असे सर्वेक्षण पथकातील एका अधिकाऱ्याने सांगितले. त्यांच्या मते, “काही भागांत नुकसानीचे प्रमाण ७० टक्क्यांपर्यंत गेले आहे, जे चिंताजनक आहे.”
३६ महसूल मंडळांना मिळाली मदत
सर्वेक्षणानंतर, धाराशिव जिल्ह्यातील सर्वाधिक प्रभावित ३६ महसूल मंडळांना पीक विमा मंजूर करण्यात आला आहे. या मंडळांमध्ये प्रामुख्याने तुळजापूर, उमरगा, लोहारा, कळंब, वाशी, भूम, परांडा आणि इतर तालुक्यांतील विविध महसूल मंडळांचा समावेश आहे.
“पीक विमा योजनेंतर्गत या मंडळांतील शेतकऱ्यांना त्वरित मदत मिळणार आहे. विशेष म्हणजे, नियमांनुसार विमा कंपन्यांना पीक विमा रकमेच्या २५ टक्के रक्कम काढणीपूर्वीच देणे आवश्यक आहे, जे सध्याच्या परिस्थितीत शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत मदतदायक ठरणार आहे,” असे जिल्हा कृषि अधिकाऱ्यांनी स्पष्ट केले.
काढणीपूर्व २५ टक्के पीक विमा रकमेचे महत्त्व
पीक विमा योजनेच्या नियमांनुसार, विमा कंपन्यांना पीक विम्याच्या रकमेच्या २५ टक्के रक्कम काढणीपूर्वीच अदा करणे बंधनकारक आहे. याचा फायदा शेतकऱ्यांना लगेचच होणार आहे, कारण त्यांना पुढील हंगामासाठी बियाणे, खते आणि इतर शेती सामग्री खरेदी करण्यासाठी निधी उपलब्ध होईल.
“या २५ टक्के रकमेमुळे आम्हाला पुढील हंगामाची तयारी करता येईल. नुकसान झाल्यावर शेतकऱ्यांना अशा प्रकारची तातडीची मदत अत्यंत महत्त्वाची असते,” असे धाराशिव जिल्हा शेतकरी संघटनेचे अध्यक्ष म्हणाले. “शेतकऱ्यांच्या आत्महत्या रोखण्यासाठी अशा योजना महत्त्वाच्या आहेत.”
शेतकऱ्यांना विमा रक्कम मिळण्याची प्रक्रिया
पीक विमा मंजूर झालेल्या शेतकऱ्यांना विमा रक्कम मिळण्यासाठी काही प्रक्रिया पूर्ण करावी लागेल. शेतकऱ्यांनी आपला ७/१२ उतारा, आधार कार्ड, बँक खात्याचे तपशील आणि पिकाच्या नुकसानीचे पुरावे संबंधित महसूल कार्यालयात सादर करावे लागतील.
“आम्ही प्रक्रिया सोपी केली आहे. शेतकरी ऑनलाइन अर्जही करू शकतात. त्यांच्या बँक खात्यात थेट विमा रक्कम जमा केली जाईल,” असे विमा कंपनीच्या प्रतिनिधीने सांगितले. “पीक विमा योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी ३० एप्रिल २०२५ पर्यंत अर्ज करणे आवश्यक आहे.”
रिझर्व्ह बँकेच्या उपाययोजना
नैसर्गिक आपत्तींमुळे पीक नुकसान झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी रिझर्व्ह बँकेनेही काही विशेष उपाययोजना जाहीर केल्या आहेत. कृषी कर्जाची परतफेड एक वर्षासाठी पुढे ढकलण्याची तरतूद केली जाणार आहे, तसेच नवीन कर्जांवर व्याज दरात सवलत दिली जाणार आहे.
“शेतकऱ्यांचे कर्ज परतफेडीचे ओझे कमी करण्यासाठी ही महत्त्वाची पावले आहेत. बँकांनाही या नियमांचे पालन करण्याचे निर्देश देण्यात आले आहेत,” असे जिल्हा बँकिंग समन्वय समितीच्या एका सदस्याने सांगितले.
हवामान बदलामुळे वाढत्या नैसर्गिक आपत्तींचा सामना करण्यासाठी शासनाने दीर्घकालीन योजनांचीही घोषणा केली आहे. यामध्ये हवामान अंदाज प्रणालीचे बळकटीकरण, सूक्ष्म सिंचन प्रणालीचा विस्तार आणि हवामान बदलास अनुकूल बियाणे विकसित करण्यासाठी संशोधनाला प्रोत्साहन देण्याचा समावेश आहे.
“आम्ही शेतकऱ्यांना ‘क्लायमेट-स्मार्ट’ शेतीबद्दल प्रशिक्षण देत आहोत. हवामान बदलामुळे होणारे धोके कमी करण्यासाठी या पद्धती उपयुक्त ठरतील,” असे कृषी विभागाच्या अधिकाऱ्याने सांगितले. “आमचे लक्ष्य आहे की, भविष्यात अशा परिस्थितीत शेतकऱ्यांचे नुकसान कमी व्हावे.”
शेतकऱ्यांच्या प्रतिक्रिया
पीक विमा मंजूर झाल्याच्या बातमीने शेतकऱ्यांमध्ये समाधानाचे वातावरण आहे. “आम्हाला आशा आहे की यंदाचे नुकसान भरून निघेल. विम्याची रक्कम वेळेवर मिळाली तर पुढील हंगामासाठी तयारी करता येईल,” असे कळंब तालुक्यातील एका शेतकऱ्याने सांगितले.
तथापि, काही शेतकऱ्यांना विमा रक्कम मिळण्यातील विलंबाबद्दल चिंता वाटत आहे. “मागील वर्षी सुद्धा विमा मंजूर झाला होता, पण रक्कम मिळण्यास बराच विलंब झाला. यावेळी तरी वेळेवर मिळावी अशी अपेक्षा आहे,” असे एका शेतकऱ्याने व्यक्त केले.
धाराशिव जिल्ह्यातील ३६ महसूल मंडळांना पीक विमा मंजूर झाल्यामुळे शेतकऱ्यांना मोठा दिलासा मिळाला आहे. विशेषतः काढणीपूर्व २५ टक्के रक्कम तात्काळ मिळणार असल्याने, त्यांना पुढील हंगामाची तयारी करण्यास मदत होणार आहे. हवामान बदलाच्या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी, शेतकऱ्यांना अशा प्रकारच्या योजनांची गरज आहे. शासनाने यासारख्या अधिक उपाययोजना करून शेतकऱ्यांना स्थिर उत्पन्न मिळवून देण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत.