Soybean market new prices आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतील चढउतार आणि हवामान बदलांचा थेट परिणाम कृषी उत्पादनांच्या किंमतींवर होत असतो. अशाच एका महत्त्वपूर्ण पिकाची – सोयाबीनची – किंमत गेल्या काही दिवसांत लक्षणीय वाढली आहे. या लेखात आपण सोयाबीनच्या किंमतीतील वाढीची कारणे, त्याचे परिणाम आणि भविष्यातील अंदाज याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊया.
आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतील वाढते दर
गेल्या दोन दिवसांमध्ये परदेशात सोयापेंड (सोयाबीनपासून तयार होणारा पदार्थ) याच्या किमतीत ५ टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. सोयापेंड हा सोयाबीन प्रक्रिया उद्योगातील महत्त्वाचा उत्पादन घटक आहे, ज्याचा वापर प्रामुख्याने पशुखाद्य तयार करण्यासाठी केला जातो. या वाढीचा परिणाम म्हणून भारतीय बाजारपेठेतही सोयाबीनच्या किमतींमध्ये वाढ दिसून येत आहे.
सोयापेंडच्या किमतीत वाढ होण्याचे प्रमुख कारण म्हणजे अर्जेंटिनामधील अंदाजित कोरडे हवामान. अर्जेंटिना हा जागतिक स्तरावर सोयापेंड उत्पादनातील अग्रगण्य देशांपैकी एक आहे. हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, पुढील काळात अर्जेंटिनामध्ये कोरडे हवामान राहण्याची शक्यता आहे. अशा परिस्थितीत तिथल्या पिकांवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो, ज्यामुळे उत्पादन कमी होण्याची भीती आहे. या भीतीमुळेच आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोयापेंडच्या किमतीत वाढ झाली आहे.
दुसरीकडे, ब्राझील हा सोयाबीन उत्पादनात आघाडीवर असलेला देश आहे. मात्र तिथल्या हवामानाबाबत सध्या सकारात्मक अंदाज आहे. ब्राझीलमध्ये अनुकूल हवामान राहण्याची शक्यता असल्याने तिथल्या सोयाबीन उत्पादनावर फारसा विपरीत परिणाम होणार नाही. त्यामुळे, जागतिक बाजारात सोयाबीनच्या किमतीत सौम्य वाढ दिसत असली तरी, ती मुख्यतः अर्जेंटिनातील परिस्थितीमुळे आहे.
भारतीय बाजारपेठेतील परिस्थिती
आंतरराष्ट्रीय बाजारातील या वाढीचा थेट प्रभाव भारतीय बाजारपेठेवर पडला आहे. देशातील अनेक मोठ्या कंपन्यांनी सोयाबीन खरेदीचे दर प्रति क्विंटल १०० रुपयांनी वाढवले आहेत. परिणामी, बऱ्याच बाजारपेठांमध्ये सोयाबीनचा दर ४,००० रुपये प्रति क्विंटलपर्यंत पोहोचला आहे. याआधी म्हणजे काल परवापर्यंत हा दर ३,८०० ते ३,९०० रुपये प्रति क्विंटल इतका होता.
काही प्रमुख बाजारपेठांमध्ये तर किमान आणि कमाल दरांमध्येही बदल दिसून आला आहे. उदाहरणार्थ, काही ठिकाणी जिथे आधी किमान दर ३,७०० रुपये होता, तिथे आता तो ३,८०० रुपये झाला आहे. तसेच, कमाल दर ३,९५० रुपयांवरून ४,०५० रुपयांपर्यंत पोहोचला आहे. ही वाढ जरी लक्षणीय असली तरी, व्यापारी वर्गाकडून मिळालेल्या माहितीनुसार, ही वाढ तात्पुरती असू शकते.
शेतकऱ्यांची अपेक्षा आणि वास्तविकता
भारतीय शेतकऱ्यांसाठी सोयाबीन हे महत्त्वाचे नगदी पीक आहे. विशेषतः मध्य भारतातील महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश आणि राजस्थान या राज्यांमधील शेतकरी मोठ्या प्रमाणात सोयाबीनचे उत्पादन घेतात. त्यामुळे या पिकाच्या किमतीतील चढउतार त्यांच्या आर्थिक स्थितीवर थेट परिणाम करते.
सध्याच्या परिस्थितीत सोयाबीनच्या दरात झालेली १०० रुपयांची वाढ शेतकऱ्यांना पुरेशी वाटत नाही. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, उत्पादन खर्च वाढल्यामुळे त्यांना किमान ५०० ते ८०० रुपयांची अधिक वाढ अपेक्षित आहे. शेतकऱ्यांचे म्हणणे आहे की, बियाणे, खते, कीटकनाशके आणि मजुरी यांच्या किंमती वाढल्यामुळे उत्पादन खर्च वाढला आहे, त्यामुळे त्यांना योग्य नफा मिळण्यासाठी किमान ४,५०० ते ४,८०० रुपये प्रति क्विंटल दर मिळणे आवश्यक आहे.
परंतु, कृषी तज्ज्ञांच्या मते, सध्याच्या जागतिक परिस्थितीत इतकी मोठी वाढ अपेक्षित करणे वास्तववादी नाही. जागतिक पुरवठा आणि मागणी यांचा समतोल विचारात घेता, सोयाबीनच्या दरात अतिरिक्त वाढ होण्याची शक्यता कमी आहे.
दर किती काळ टिकतील?
आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोयापेंडच्या किमतीत झालेली वाढ ही मुख्यतः अर्जेंटिनातील हवामानाच्या अंदाजावर आधारित आहे. हा अंदाज फक्त एक आठवड्यापुरता असून, जर या कालावधीत अर्जेंटिनामध्ये पाऊस पडला, तर सोयापेंडच्या किमती पुन्हा खाली येऊ शकतात.
हवामान शास्त्रज्ञांच्या मते, हवामानातील अनिश्चितता ही नेहमीच असते, आणि अंदाज बदलू शकतात. म्हणूनच, सध्याच्या दरवाढीबद्दल अतिशय आशावादी होणे योग्य नाही. व्यापारी आणि कृषी तज्ज्ञांकडून मिळालेल्या माहितीनुसार, जानेवारी महिन्यात किमती थोड्या वाढू शकतात, परंतु मोठ्या प्रमाणात वाढ होण्याची शक्यता कमी आहे.
डीडीजीएसचा प्रभाव
भारतीय बाजारपेठेवर प्रभाव टाकणारा आणखी एक घटक म्हणजे डायरेक्टरेट जनरल ऑफ फॉरेन ट्रेड (डीडीजीएफटी) किंवा डीडीजीएस यांच्या धोरणांचा प्रभाव. आयात-निर्यात धोरणांमध्ये बदल झाल्यास त्याचा सोयाबीन बाजारावर परिणाम होऊ शकतो. मात्र, सध्या या संदर्भात कोणताही मोठा बदल अपेक्षित नाही.
विशेषज्ञांच्या मते, सोयामील (सोयापेंड) च्या निर्यातीवरील धोरण आणि कर रचनेचा सोयाबीनच्या किमतीवर प्रभाव पडू शकतो. जर निर्यात प्रोत्साहित केली गेली तर स्थानिक बाजारात किंमती वाढू शकतात, आणि जर निर्यात मर्यादित केली गेली तर किंमती स्थिर राहू शकतात किंवा कमी होऊ शकतात.
जागतिक ऊर्जा किंमतींचा प्रभाव
सोयाबीन तेलाचा वापर बायोडीझेल तयार करण्यासाठीही होतो. त्यामुळे जागतिक ऊर्जा किंमतींचा, विशेषतः कच्च्या तेलाच्या किंमतींचा प्रभाव सोयाबीनच्या मागणी आणि किंमतीवर पडू शकतो. सध्या कच्च्या तेलाच्या किंमती स्थिर असल्यामुळे, या घटकाचा फारसा परिणाम दिसत नाही. परंतु भविष्यात ऊर्जा क्षेत्रात मोठे बदल झाल्यास, त्याचा सोयाबीन बाजारावर परिणाम होऊ शकतो.
शेतकऱ्यांसाठी सल्ला
सध्याच्या बाजार परिस्थितीत शेतकऱ्यांनी काय करावे, याबाबत कृषी तज्ज्ञ काही महत्त्वाचे सल्ले देत आहेत:
१. विविधतापूर्ण पीक पद्धतीचा अवलंब करावा: एकाच पिकावर अवलंबून न राहता, विविध पिकांचे उत्पादन घेण्याचा विचार करावा. यामुळे एखाद्या पिकाच्या किमतीत घट झाल्यास, त्याचा एकूण उत्पन्नावर कमी परिणाम होईल.
२. टप्प्याटप्प्याने विक्री करावी: संपूर्ण उत्पादन एकाच वेळी विकण्याऐवजी, थोडे थोडे विकत जाण्याचे धोरण ठेवावे. यामुळे किंमतीत बदल झाल्यास त्याचा फायदा घेता येईल.
३. बाजारातील प्रवृत्तींचा अभ्यास करावा: आंतरराष्ट्रीय आणि राष्ट्रीय बाजारपेठेतील प्रवृत्तींचा सातत्याने अभ्यास करावा, जेणेकरून किमतीत होणाऱ्या बदलांबद्दल अद्ययावत राहता येईल.
४. व्यावसायिक संघटनांशी संपर्क साधावा: स्थानिक व्यापारी संघटना किंवा शेतकरी संघटनांशी संपर्क साधून बाजारातील उलाढालींविषयी माहिती मिळवावी.
५. सरकारी योजनांचा लाभ घ्यावा: किमान आधारभूत किंमत (MSP) योजनांचा लाभ घेण्याचा प्रयत्न करावा, जेणेकरून बाजारात किंमती कमी झाल्यास नुकसान कमी होईल.
आंतरराष्ट्रीय बाजारातील सोयापेंडच्या दरवाढीमुळे भारतीय सोयाबीन बाजारात हलचली दिसत असल्या तरी, या वाढीचा कालावधी आणि प्रमाण याबाबत अनिश्चितता आहे. हवामान, जागतिक व्यापार धोरणे, आणि इतर आर्थिक घटकांचा या बाजारावर प्रभाव पडत असतो.
शेतकऱ्यांनी सध्याच्या परिस्थितीनुसार विचार करून आपले निर्णय घ्यावेत, अशी शिफारस तज्ज्ञ करत आहेत. अवास्तव अपेक्षा न ठेवता, उपलब्ध संधींचा योग्य वापर करून आर्थिक लाभ मिळवण्याचा प्रयत्न करावा. शाश्वत शेती आणि विविधीकरणावर भर देऊन दीर्घकालीन स्थिरतेचा विचार करणे हे शेतकऱ्यांच्या हिताचे ठरेल