New rules applicable RBI भारतीय रिझर्व बँकेने (आरबीआय) अलीकडेच एक महत्त्वपूर्ण घोषणा केली आहे, ज्यानुसार लवकरच देशात नवीन ५० रुपयांच्या नोटा जारी केल्या जाणार आहेत. या नोटांवर आरबीआयचे नवनियुक्त गव्हर्नर संजय मल्होत्रा यांचे हस्ताक्षर असतील, ज्यांनी डिसेंबर २०२४ मध्ये शक्तिकांत दास यांच्या सेवानिवृत्तीनंतर पदभार स्वीकारला आहे.
नवीन नोटांचे वैशिष्ट्य
आरबीआयच्या अधिकृत वेबसाईटवर प्रसिद्ध केलेल्या माहितीनुसार, नवीन ५० रुपयांच्या नोटा महात्मा गांधी मालिकेतील असतील आणि त्या सध्याच्या प्रचलित नोटांप्रमाणेच दिसतील. नोटांचा आकार ६६ मिमी X १३५ मिमी असेल आणि त्यांचा रंग फ्लोरोसेंट निळा असेल. नोटेच्या मागच्या बाजूला हम्पीचे चित्र असेल, जे सध्याच्या नोटांप्रमाणेच राहील.
सध्या प्रचलित असलेल्या ५० रुपयांच्या नोटांमध्ये आणि नवीन नोटांमध्ये एकमेव फरक हा गव्हर्नरच्या हस्ताक्षरांचा असेल. नवीन नोटांवर संजय मल्होत्रा यांचे हस्ताक्षर असतील, तर सध्याच्या नोटांवर माजी गव्हर्नर शक्तिकांत दास यांचे हस्ताक्षर आहेत.
सध्याच्या नोटांबद्दल चिंता नको
आरबीआयने स्पष्ट केले आहे की, नवीन नोटा जारी केल्या जात असल्या तरी, सध्या प्रचलित असलेल्या ५० रुपयांच्या नोटा देखील वैध राहतील. नागरिकांनी घाबरून जाण्याची आवश्यकता नाही, कारण दोन्ही प्रकारच्या नोटा भारतीय अर्थव्यवस्थेत समांतरपणे वापरल्या जाऊ शकतात. देशभरातील सर्व बँका आणि व्यापारी दोन्ही प्रकारच्या नोटा स्वीकारतील अशी अपेक्षा आहे.
संजय मल्होत्रा: आरबीआयचे २६ वे गव्हर्नर
संजय मल्होत्रा यांची डिसेंबर २०२४ मध्ये आरबीआयचे २६ वे गव्हर्नर म्हणून नियुक्ती करण्यात आली. त्यांच्या नियुक्तीपूर्वी, ते भारत सरकारच्या महसूल विभागाचे सचिव म्हणून कार्यरत होते. मल्होत्रा यांचा प्रशासकीय क्षेत्रात समृद्ध अनुभव आहे आणि त्यांनी विविध महत्त्वाच्या पदांवर काम केले आहे.
२०२२ मध्ये केंद्र सरकारने त्यांना आरबीआयच्या गव्हर्नरपदासाठी नामांकित केले होते. आरबीआय मध्ये येण्यापूर्वी, मल्होत्रा यांनी भारतीय वित्तीय सेवा विभागाचे सचिव म्हणून काम केले होते. नोव्हेंबर २०२० मध्ये त्यांनी आरएससी अध्यक्ष आणि एमडी म्हणूनही जबाबदारी सांभाळली होती. याशिवाय, त्यांनी काही काळ ऊर्जा मंत्रालयात अतिरिक्त सचिव म्हणूनही कार्य केले आहे.
नोटा बदलण्याची प्रक्रिया
भारतीय रिझर्व बँकेकडूनच देशातील सर्व चलन छापले जाते आणि त्यात आवश्यक बदल केले जातात. गव्हर्नरच्या नियुक्तीनंतर, त्यांच्या हस्ताक्षरासह नवीन नोटा जारी करणे ही एक नियमित प्रक्रिया आहे. नवीन गव्हर्नरच्या हस्ताक्षरासह सर्व मूल्यवर्गातील नोटा टप्प्याटप्प्याने बदलल्या जातात.
आरबीआयने पहिल्या टप्प्यात ५० रुपयांच्या नोटा बदलण्याचा निर्णय घेतला आहे. यानंतर इतर मूल्यवर्गातील नोटांमध्येही हळूहळू बदल केले जातील अशी शक्यता आहे. नवीन नोटा जारी करण्याची प्रक्रिया अनेक महिने चालू राहते, कारण देशभरात त्यांचे वितरण करावे लागते.
चलन व्यवस्थेवरील परिणाम
नवीन ५० रुपयांच्या नोटा जारी केल्याने देशाच्या चलन व्यवस्थेवर कोणताही नकारात्मक परिणाम होणार नाही. प्रत्यक्षात, हा बदल केवळ तांत्रिक स्वरूपाचा आहे आणि त्याचा सामान्य नागरिकांच्या दैनंदिन आर्थिक व्यवहारांवर कोणताही परिणाम होणार नाही.
या बदलामुळे जुन्या नोटा अवैध ठरणार नाहीत, त्यामुळे नागरिकांनी आपल्याकडील जुन्या ५० रुपयांच्या नोटा बदलण्यासाठी बँकांमध्ये गर्दी करण्याची आवश्यकता नाही. दोन्ही प्रकारच्या नोटा वैध राहतील आणि त्या विनामूल्यांकन चालू राहतील.
भारतीय रिझर्व बँकेची भूमिका
भारतीय रिझर्व बँक ही देशाची केंद्रीय बँक आहे, जी देशातील चलन व्यवस्था नियंत्रित करते. आरबीआयचे प्रमुख कार्य म्हणजे देशासाठी आर्थिक आणि मौद्रिक धोरण तयार करणे आणि अंमलबजावणी करणे, किंमत स्थिरता राखणे, चलन व्यवस्था नियंत्रित करणे, बँकिंग क्षेत्राचे नियमन करणे आणि देशाच्या आर्थिक विकासाला चालना देणे.
आरबीआय देशातील सर्व चलन छापण्यासाठी आणि वितरित करण्यासाठी जबाबदार आहे. नवीन नोटा जारी करणे, जुन्या आणि फाटलेल्या नोटा परत घेणे, बाजारात चलनाचा पुरवठा नियंत्रित करणे ही त्यांची प्रमुख कामे आहेत. नवीन गव्हर्नरच्या हस्ताक्षरासह नवीन नोटा जारी करणे हा त्यांच्या नियमित कार्याचाच एक भाग आहे.
नागरिकांसाठी सूचना
आरबीआयने नागरिकांना सूचित केले आहे की, नवीन ५० रुपयांच्या नोटा लवकरच बाजारात येतील. नागरिकांनी या नोटांची सत्यता तपासण्यासाठी आरबीआयने जारी केलेले सुरक्षा वैशिष्ट्ये पाहावीत. जर कोणत्याही नोटेबद्दल शंका असेल, तर ती नजीकच्या बँक शाखेत तपासून घ्यावी.
आरबीआयने हेही स्पष्ट केले आहे की, सध्या चलनात असलेल्या सर्व ५० रुपयांच्या नोटा वैध राहतील आणि त्या भविष्यातही वापरल्या जाऊ शकतील. नागरिकांनी अफवांवर विश्वास ठेवू नये आणि आरबीआयच्या अधिकृत माहितीवरच विसंबून राहावे.
भारतीय रिझर्व बँकेने जारी केलेल्या नवीन ५० रुपयांच्या नोटा हा केवळ गव्हर्नरच्या हस्ताक्षरांमधील बदलामुळे होणारा एक नियमित अद्यतन आहे. नागरिकांनी यावरून कोणतीही चिंता करू नये. सध्याच्या आणि नवीन नोटा दोन्ही वैध राहतील आणि चलनात राहतील. आरबीआय नेहमीप्रमाणे देशाच्या आर्थिक स्थिरतेसाठी आणि चलन व्यवस्थेच्या सुरळीत कामकाजासाठी कटिबद्ध आहे.
नवीन ५० रुपयांच्या नोटा जारी करण्याचा आरबीआयचा हा निर्णय देशाच्या चलन व्यवस्थेच्या नियमित अद्यतनीकरणाचा एक भाग आहे आणि त्याचा देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर कोणताही विपरीत परिणाम होणार नाही. या बदलामुळे देशातील चलन व्यवस्था अधिक सुरक्षित आणि अद्ययावत राहील, जे देशाच्या आर्थिक विकासासाठी आवश्यक आहे.