onion prices मार्च महिना हा कांदा बाजारासाठी महत्त्वाचा मानला जातो. या महिन्यात रब्बी हंगामातील कांद्याची आवक वाढण्याचा अंदाज असला तरी, अचानक मोठा पुरवठा होण्याची शक्यता कमी आहे.
मात्र, गेल्या वर्षी डिसेंबरमध्ये अनुभवल्याप्रमाणे अपूर्ण विकसित कांद्याची विक्री बाजारात वाढल्यास दरांवर नकारात्मक परिणाम होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. बाजार विश्लेषकांच्या मते, मार्च महिन्यात कांद्याचे दर १५०० ते २२०० रुपये प्रति क्विंटल इतके राहण्याची शक्यता आहे.
कांदा बाजारातील अलीकडील ट्रेंड
गेल्या आठवड्यात कांदा बाजारात किंचित नरमाई दिसून आली. याचे प्रमुख कारण म्हणजे रब्बी कांद्याची प्रारंभिक आवक सुरू झाली आहे. कांदा उत्पादक क्षेत्रातून मिळणाऱ्या माहितीनुसार, पुढील काही आठवड्यांत लेट खरीप आणि आगाप रब्बी कांद्याची आवक बाजारात वाढू शकते. यामुळे बाजारभावात चढ-उतार दिसून येण्याची शक्यता आहे.
मागील महिन्यांचे बाजारभाव पाहता, जानेवारी महिन्याच्या सुरुवातीला आवक जास्त राहिल्यामुळे दर दबावात होते, परंतु त्यानंतर पुन्हा ते सुधारले. फेब्रुवारी महिन्यात मात्र सुरुवातीपासूनच आवक कमी राहिल्याने दर सातत्याने सुधारत गेले आणि २५०० ते ३००० रुपये प्रति क्विंटल या दरम्यान स्थिरावले.
विशेष म्हणजे, खरीप हंगामातील कांद्याला यावर्षी शेतकऱ्यांना समाधानकारक दर मिळाले असल्याचे नमूद केले जात आहे. त्यामुळे पारंपारिकरित्या आवकेच्या दबावामुळे दिसून येणारे ‘पॅनिक सेलिंग’ (घाईघाईने विक्री) यावर्षी कमी प्रमाणात दिसून आले. या घटकामुळेही बाजारात दर तुलनेने स्थिर राहिल्याचे विश्लेषकांचे मत आहे.
कांदा उत्पादनात लक्षणीय वाढ
केंद्र सरकारने २०२४-२५ च्या हंगामासाठी कांदा उत्पादनाचा सुधारित अंदाज नुकताच जाहीर केला आहे. या आकडेवारीने बाजारपेठेतील अभ्यासकांचे लक्ष वेधून घेतले आहे. आकडेवारीनुसार, देशात कांदा लागवड १५ टक्क्यांनी वाढली असून ती १७.७४ लाख हेक्टरवर पोहोचली आहे. याचा परिणाम उत्पादनावरही दिसून येत आहे.
केंद्राच्या अंदाजानुसार, देशातील कांदा उत्पादन १९ टक्क्यांनी वाढण्याची शक्यता आहे. गेल्या वर्षी देशात २४३ लाख टन कांदा उत्पादन झाले होते, तर यंदा हे उत्पादन २८९ लाख टनांवर पोहोचू शकते.
सर्वात महत्त्वाची बाब म्हणजे महाराष्ट्रातील कांदा लागवड २४ टक्क्यांनी वाढली आहे. राज्यात आता सव्वा आठ लाख हेक्टरवर कांदा लागवड झाली आहे. महाराष्ट्रातील कांदा उत्पादन ८६ लाख टनांवरून १२४ लाख टनांपर्यंत वाढू शकते असा अंदाज आहे. हा आकडा लक्षात घेता, देशातील एकूण कांदा उत्पादनापैकी महाराष्ट्राचा वाटा ४३ टक्के असण्याची शक्यता आहे.
प्रमुख कांदा उत्पादक राज्यांमध्ये उत्पादनाचा अंदाज
महाराष्ट्राव्यतिरिक्त, मध्य प्रदेश, गुजरात, बिहार, कर्नाटक, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल, आंध्र प्रदेश आणि तमिळनाडू हे कांदा उत्पादनात महत्त्वाचे वाटा उचलणारे राज्य आहेत.
मध्य प्रदेशमध्ये कांदा उत्पादन ४२ लाख टनांवरून ४६ लाख टनांपर्यंत वाढू शकते. त्याचप्रमाणे गुजरातमध्ये २० लाख टनांवरून २५ लाख टनांपर्यंत, बिहारमध्ये १४ लाख टनांवरून १८ लाख टनांपर्यंत आणि राजस्थानमध्ये १६ लाख टनांवरून १७ लाख टनांपर्यंत कांदा उत्पादन वाढू शकते.
उल्लेखनीय बाब म्हणजे कर्नाटकमध्ये मात्र कांदा उत्पादन कमी होण्याची शक्यता आहे. गेल्या वर्षी कर्नाटकमध्ये २० लाख टन कांदा उत्पादन झाले होते, तर यंदा हे उत्पादन १६ लाख टनांपर्यंत सीमित राहू शकते.
हवामान बदलाचा कांदा उत्पादनावर परिणाम
उत्पादनात वाढ होण्याची शक्यता असली तरी, हवामानातील बदल आणि अनियमित पावसामुळे काही ठिकाणी कांदा लागवडी लांबल्या आहेत. यामुळे आवकेच्या वेळापत्रकावर परिणाम झाला आहे. विशेषतः महाराष्ट्रातील पुणे, नाशिक, अहमदनगर आणि औरंगाबाद जिल्ह्यांत कांदा लागवडीचे वेळापत्रक बदलले आहे.
कांदा शेतीशी संबंधित शेतकऱ्यांशी संवाद साधला असता, त्यांनी सांगितले की ऑक्टोबर-नोव्हेंबर महिन्यांत अनियमित पावसामुळे कांदा रोपे तयार करण्यास विलंब झाला. त्यामुळे लागवडीलाही उशीर झाला. या परिस्थितीमुळे मार्च महिन्यात अपेक्षित असणारी आवक थोडी लांबण्याची शक्यता आहे.
पुढील महिन्यांत कांदा बाजारपेठेचा अंदाज
मार्च आणि एप्रिल महिने कांदा बाजारपेठेसाठी महत्त्वाचे असतात. या कालावधीत रब्बी हंगामातील कांद्याची आवक सुरू होते. विश्लेषकांच्या मते, मार्च महिन्यात बाजारात रब्बी कांद्याची आवक वाढेल, परंतु ती अपेक्षेप्रमाणे असेल. अचानक मोठा पुरवठा होण्याची शक्यता कमी असल्याने, दरांवर सध्या ताण येण्याची शक्यता कमी आहे.
मात्र, काही बाजार अभ्यासकांनी सावधानतेचा इशारा दिला आहे. त्यांच्या मते, डिसेंबरमध्ये जसे अपूर्ण विकसित कांद्याची विक्री वाढली होती आणि त्यामुळे दरावर परिणाम झाला होता, तशीच परिस्थिती उद्भवल्यास पुन्हा दर घसरण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.
बाजारतज्ज्ञांच्या अंदाजानुसार, मार्च महिन्यात कांदा दर १५०० ते २२०० रुपयांच्या दरम्यान राहू शकतात. परंतु, एप्रिल महिन्यात आवक वाढल्यास दरावर दबाव येऊ शकतो. सरकारच्या धोरणांचाही बाजारावर परिणाम होऊ शकतो.
कांदा निर्यातीवरील धोरणाचा परिणाम
कांदा बाजारावर परिणाम करणारा आणखी एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे सरकारचे निर्यात धोरण. गेल्या वर्षी, कांद्याच्या दरवाढीला आळा घालण्यासाठी सरकारने कांदा निर्यातीवर निर्बंध लावले होते. या निर्णयामुळे बाजारात कांद्याची उपलब्धता वाढली होती आणि दर नियंत्रणात आले होते.
सध्याच्या परिस्थितीत, उत्पादनात लक्षणीय वाढ होण्याची शक्यता असल्याने, निर्यात धोरणात लवकरच बदल होण्याची शक्यता आहे. मात्र, पुढील महिन्यांत कांद्याचे दर अनियंत्रित वाढल्यास पुन्हा निर्यात निर्बंध लागू केले जाऊ शकतात.
शेतकऱ्यांसाठी सल्ला आणि सूचना
कांदा उत्पादक शेतकऱ्यांनी पुढील काही महिन्यांत सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे. विशेषतः बाजारातील चढ-उतार लक्षात घेता, विक्रीचे नियोजन करणे महत्त्वाचे ठरेल.
कृषी तज्ज्ञांच्या मते, शेतकऱ्यांनी अपूर्ण विकसित कांद्याची विक्री टाळावी. कांदा पूर्णपणे विकसित झाल्यावरच त्याची काढणी करावी. याशिवाय, आवश्यक असल्यास कांदा साठवणूक सुविधांचा वापर करावा, जेणेकरून बाजारातील चढ-उतारानुसार विक्री करता येईल.
कांदा उत्पादनात ताशी गोव्यात सुधारणा करणेही आवश्यक आहे. चांगल्या पिकाच्या निवडीसोबतच आधुनिक लागवड तंत्रांचा अवलंब केल्यास उत्पादन खर्च कमी होऊ शकतो आणि नफा वाढू शकतो.
बाजार व्यवस्थापनासाठी सरकारी उपाययोजना
कांदा हा अत्यावश्यक वस्तूंपैकी एक असल्याने, सरकार नेहमीच या पिकाच्या उत्पादन आणि मूल्य स्थिरतेवर लक्ष ठेवते. सरकारने गेल्या वर्षी “प्रधानमंत्री कृषी उन्नती योजना” अंतर्गत कांदा उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी विशेष उपाययोजना जाहीर केल्या होत्या.
यंदाही, कांदा उत्पादनात वाढ होत असल्याने आणि बाजारभावात चढ-उतार होण्याची शक्यता लक्षात घेता, सरकारकडून नवीन उपाययोजनांची अपेक्षा आहे. विशेषतः कांदा साठवणूक सुविधा वाढवणे, निर्यात नियंत्रणासंदर्भात स्पष्ट धोरण आणि बाजार हस्तक्षेप यंत्रणा सक्रिय ठेवणे या बाबी महत्त्वाच्या ठरू शकतात.